Zakes Mda "The Heart of Redness"

Zakes Mda (właśc. Zanemvula Kizito Gatyeni Mda) to południowoafrykański powieściopisarz, poeta, autor sztuk teatralnych, działacz społeczny, a także wykładowca uniwersytecki. Urodził się w Prowincji Przylądkowej Wschodniej, a dzieciństwo spędził w Soweto i w Lesotho. Pierwszą sztukę, "We Shall Sing for the Fatherland", opublikował w 1978 r. Otrzymał stypendium na studia na Uniwersytecie w Ohio, gdzie zdobył dwa tytuły magisterskie: w dziedzinie teatru oraz komunikacji masowej. Następnie przez kilka lat pracował w Lesotho, gdzie prowadził projekt Teatr dla Rozwoju. Zdobyte w ten sposób doświadczenia posłużyło mu za temat pracy doktorskiej, którą obronił na Uniwersytecie Kapsztadzkim w 1989 r. Mda pracował na uniwersytetach Durham, Yale oraz Witwatersrand w RPA; obecnie jest profesorem kreatywnego pisania na Uniwersytecie w Ohio. Jest też jednym z członków-założycieli African Writers Trust, organizacji non-profit z siedzibą w Londynie, która ma na celu zbliżenie autorów afrykańskich z kontynentu z tymi z diaspory. Powieści Mda zostały przetłumaczone na 21 języków.



Powieść "The Heart of Redness" to właściwie dwie historie, jedna dziejąca się współcześnie, a druga w XIX wieku. Camagu po wielu latach pobytu w USA wraca do nowej RPA z nadzieją, że będzie mógł wykorzystać swoją wiedzę i doświadczenie w budowaniu demokratycznego społeczeństwa. Spotyka go jednak rozczarowanie, ponieważ w RPA po upadku apartheidu liczą się przede wszystkim koneksje. Camagu jest Afrykaninem, ale nie był obecny gdy "tańczono taniec zwycięstwa", czyli nikogo nie zna i jego również nie zna nikt. Rozgoryczony udaje się na poszukiwanie tajemniczej kobiety, którą widział jedynie raz, ale zawładnęła ona jego umysłem. W ten sposób trafia do wioski Qolorha-by-Sea w prowincji Eastern Cape, zamieszkałej przez lud amaXhosa. Mieszkańcy są ze sobą skłóceni od czasów wojen między amaXhosa a Brytyjczykami w połowie XIX wieku. Pojawiła się wtedy prorokini Nongqawuse (postać autentyczna), co spowodowało podział mieszkańców na jej zwolenników (Wierzących) i przeciwników (Niewierzących). Sto lat później konflikt ten jest nadal żywy i powoduje spięcia i dysputy między dwoma starymi wodzami: Zimem (Wierzący) i Bhonco (Niewierzący). Głównym punktem sporu jest teraz pomysł budowy kompleksu rozrywkowego, który miałby przyciągnąć turystów i pomóc wiosce w rozwinięciu infrastruktury. Zim i jego zwolennicy są przeciwni temu projektowi, który widzą jako zamach na tradycyjny tryb życia i świętość wielu miejsc i roślin wokół wioski, natomiast Bhonco wierzy, że najwyższy czas odrzucić prymitywne metody i wierzenia, i podążać ku nowoczesności. Camagu znajduje się w ogniu tego konfliktu, a jego pozycja staje się z czasem trudniejsza, gdy wioska spekuluje na temat jego romansu z córką Bhonco, wyniosłą nauczycielką Xoliswą Ximiyą, podczas gdy on jest coraz bardziej zafascynowany zmysłową córką Zima, Qukezwą.

Mda maluje bardzo żywy, choć jednocześnie poetycki obraz XIX-wiecznej wioski Qolorha i tragicznych skutków proroctw Nongqawuse. Nakazała one zniszczenie pól uprawnych i wybicie bydła, by umożliwić nadejście armii przodków, którzy na nowo zapełnią spiżarnie jeszcze lepszym zbożem i zwierzętami, a także zmiotą brytyjskie wojska z powierzchni ziemi. Autor przeplata opowieść o tych czasach z współczesnością, jednak nie wprowadza to zamętu, a raczej ułatwia zrozumienie obu stron konfliktu. Sam tytuł książki nawiązuje do "Jądra ciemności" Conrada ("The Heart of Darkness"), więc gdyby wyszła kiedykolwiek po polsku, miałaby pewnie tytuł "Jądro czerwieni". Czym więc jest ta czerwień? To po prostu esencja kultury Xhosa, dla jednych synomim świętości, dla drugich - symbol zacofania. Czerwona spódnica na przykład to jeden z charakterystycznych elementów stroju narodowego, a w książce przedmiot sporu między Bhonco, adwokatem postępu, i jego żoną, która postanawia powrócić do tradycyjnego ubioru. W swojej powieści Mda odczarowuje stereotyp "jądra ciemności" - czerwień jest może w jakiś sposób prymitywna, ale nie znaczy to, że jest zła. Autorowi udaje się zachować równowagę i nie gloryfikować potrzeby zachowania tradycji, a raczej pokazać zarówno dobre, jak i złe tego strony. Można mieć dostęp do bieżącej wody i prądu, i jednocześnie praktykować dawne wierzenia i chronić swoją historię. Wspólnym wysiłkiem da się wypracować kompromis, na którym mogą skorzystać obie strony. To właśnie Camagu ma szansę być katalizatorem zmian, które mogą doprowadzić do zażegnania ponadwiekowego sporu.

Choć tematyka tej powieści wydaje się bardzo poważna, jest w niej także spora dawka humoru i ironii. Pojawiają się nawet elementy realizmu magicznego, ale jednocześnie Mda wykazuje się świetną znajomością historii i kultury amaXhosa. Jego bohaterowie wzbudzali u mnie różne uczucia, ale żadna postać nie jest jednowymiarowa. To z jednej strony wycieczka w zupełnie inny świat, a z drugiej bardzo uniwersalna opowieść o poszukiwaniu - i próbie zachowania - własnej tożsamości. 

"The Heart of Redness" została po raz pierwszy wydana w 2000 roku i w kolejnym roku otrzymała m.in. Commonwealth Writers' Prize za powieść afrykańską oraz nagrodę południowoafrykańskiego tygodnika "The Sunday Times" za najlepszą powieść.